Leg jij de lat hoog voor jezelf? Ben je "een streber" zoals we zeggen? Als je voor iets gaat, dan wil je ook echt dat het juist, goed en liefst perfect is. Je perfectionisme brengt jouw realisaties naar een hoger niveau.

Maar perfectionisme brengt je ook in de problemen. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat je helemaal niet start, want je perfectionisme blokkeert je. Of je bent chronisch ontevreden over dat wat je realiseert, het maakt je ongelukkig. Van perfectionisme komt faalangst, van faalangst komt uitstelgedrag en van uitstelgedrag kom teleurstelling (in jezelf). 

In dit artikel sta ik stil bij het “waarom” van perfectionisme en geef ik je ook enkele tips om met perfectionisme om te gaan. Veel leesplezier!



Jaja, ook ik leg de lat hoog en ik heb vaak de neiging om die lat dan ook telkens iets hoger te willen leggen. Een tijdje terug had ik een examen voor mijn masteropleiding aan de Antwerp Management School (universiteit Antwerpen). Ik had goed gestudeerd en ik was tevreden over mijn examen. Na het indienen en het herlezen van de theorie zag ik dat ik een kleine vraag had gemist. Mijn teleurstelling was groter dan mijn tevreden gevoel over de rest van het resultaat. Uiteindelijk had ik een 16 op 20, wat zeer goed is ... en toch overheerste af en toe de gedachte dat het net iets meer had kunnen zijn.

Vervelend hoor, zo chronische ontevredenheid dankzij perfectionismedrang. Gelukkig kun je daar ook in groeien en kiezen wanneer je je talent gebruikt om de lat hoger te leggen dan anders of anderen én kiezen wanneer je dat niet doet.

Vanwaar komt die drang naar perfectionisme?

Er zijn wellicht veel redenen te bedenken waar perfectionisme vandaan komt. In de literatuur is er intussen heel wat te vinden in zogenaamde zelfhulpboeken. Persoonlijk denk ik dat “de waarom” minder belangrijk is dan “hoe ga ik ermee om”. Om toch een antwoord te geven op de vraag vanwaar de drang naar perfectionisme komt, is wellicht de PRI-theorie van Ingeborg Bosch nuttig.

Haar theorie zou ik het best zo kunnen samenvatten: als kind worden we geboren in een gezin waar we “de wereld” leren kennen. De manier waarop we daar de wereld ontdekken IS ook de wereld. We krijgen als het ware een bril opgezet met aannames, overtuigingen van hoe die wereld is en hoe we met elkaar omgaan. Hoe dan ook worden we als kind op bepaalde momenten gekwetst omdat onze ouders er simpelweg niet altijd kunnen zijn om ons de liefde, de warmte en de zorg te geven die we als kind nodig hebben. Als kind krijg je op dat moment niet wat je nodig hebt om te overleven en het bezorgt je ontzettend veel emotionele pijn.

Wat ontzettend knap is aan onze psyche is dat het een ingebouwd “afweersysteem” heeft om hiermee om te gaan. Het zorgt ervoor, onbewust wel te verstaan, dat die ondraaglijke pijn wordt verdrongen en dat je die niet voelt. Zo krijg je de bescherming die je nodig hebt om toch te overleven. Je overleeft je jeugd.

Er zijn 5 van die afweermechanisme die kunnen ontstaan:

• Valse hoop: we denken dat als we nóg meer ons best gaan doen, dat we dan in de ogen van de ander (onze ouders) wel OK gevonden worden. De overtuiging die je hier hebt, is dat je zelf niet goed genoeg bent en dat je dus de lat hoger moet leggen om “graag gezien te worden”.
• Valse macht: We worden boos op iemand anders en geven die de schuld.
• Ontkenning van de eigen behoeften: we maken onszelf wijs dat onze behoeften niet vervuld hoeven te worden: ‘Ik vind het best dat mijn moeder me zo streng straft, ik kan er wel tegen.’ Dit heet ontkenning van behoeften.
• Primaire afweer: we geven onszelf de schuld: ‘Mijn vader heeft me geen aandacht gegeven, ik was een dom kind.’
• Angst is in tegenstelling tot de vier andere afweermechanismen voornamelijk fysiologisch van aard. Het is waarschijnlijk het enige mechanisme dat in werking treedt bij een jong kind zodat de waarheid kan worden verdrongen op die momenten dat zich zeer stressvolle gebeurtenissen afspelen. Bij angst hoeven namelijk geen ingewikkelde cognitieve constructies gemaakt te worden, iets waar een jong kind nog niet toe in staat is.

Perfectionisme zou je kunnen linken met een van deze afweermechanismen. Je legt de lat hoger, je streeft naar meer omdat je (verkeerdelijk) denkt dat je dan beter aanvaard zult worden, liever zal gezien worden, er meer zal bijhoren, omdat anderen dat verwachten, etc...

Uiteraard is dat HELEMAAL verkeerd gedacht. Want wees eerlijk, wie ligt er wakker van waar jij jouw lat legt?

Je eigenwaarde koppelen aan jouw succes is nefast voor jouw geluk

Accepteer de perfectionist in jezelf en ontwikkel mildheid

Het is wellicht het moeilijkste wat er is: accepteren, loslaten of milder worden voor jezelf en anderen. Heel veel mensen in mijn praktijk worstelen ermee en het gevecht is ook mij niet vreemd.

Er zijn een aantal stappen belangrijk in het proces van acceptatie. Ik som ze hieronder op. Maar het belangrijkste is vooral de beoefening van dit proces. Uit een boek kun je niet leren piano spelen. Ook dat is zo met accepteren.

Tal Ben-Shahar heeft een interessant boekje geschreven. Daarin geeft hij in haalbare stappen aan hoe je perfectionisme los kunt laten. Hij schrijft dat mensen op een of meer vlakken in hun leven streven naar perfectie. Dit streven zorgt er vaak voor dat er onrealistische doelen worden gesteld, dat falen onmogelijk is en dat succes onbereikbaar is.

Stap 1: Accepteer het falen Perfectionisme is vaak een gevolg van faalangst. Of zoals Elbert Hubbard zei “De grootste fout die een mens kan maken, is bang zijn om er een te maken.” De overtuiging is vaak dat hoe harder je je best doet, hoe minder kans je hebt om te falen. Dat is zwart/wit denken en gaat uit van een niet-flexibele houding ten aanzien van je gedachten. Veel interessanter is om te groeien en te experimenteren. Focus dus niet teveel op het ultieme doel, maar ook op de weg die je aflegt. Dat maakt het leven veel rijker.

Stap 2: Accepteer emoties Iemand met een perfectionistische aard tracht controle uit te oefenen op dat wat hij voelt, op zijn emoties. En dan vooral het proberen controleren en voorkomen van negatieve emoties. Helaas zijn er nu ook eenmaal negatieve emoties, het hoort bij het leven. Als mens kun je groeien door elke emotie te aanvaarden. Dat doe je door er op een gezonde afstand naar te kijken, te herkennen en te erkennen én er “OK” mee te zijn. Mindfulness kan in deze een hulpmiddel zijn.

Stap 3: Accepteer succes Als je succes linkt met “ik ben goed of ik ben OK”, dan blijf je bezig. Het is een honger die nooit kan en zal gestild worden. Als je jouw eigenwaarde laat afhangen van jouw ambitie en succes, dan zul je nooit rust en geluk kunnen ervaren. Een mooi tegengif is dagelijks stilstaan bij wat goed is, bij wat goed genoeg is, bij dat waarvoor jij dankbaar bent.

Stap 4: Accepteer realiteit De realiteit is dat wat zich hier en nu aandient. Het is tegelijkertijd perfect en imperfect … het is zoals het is. Een mooie beoefening van accepteren van “zoals het is”, is de Japanse levensfilosofie Wabi Sabi. Ik schreef er over in het artikel "Niet perfect en toch heel erg gelukkig".

Vraag: wat doe jij om milder te worden ten aanzien van jouw perfectionisme?