Hoe kan yoga helpen bij burn-out?

Dit is een gastartikel van Denia Peeters

Enkele jaren geleden las mijn schoonvader een artikeltje in de krant over yoga, ‘dat het zo goed schijnt te zijn voor de gezondheid en tegen stress’. Omdat hij niet alleen wilde gaan, stelde ik me op als Chinese vrijwilliger om hem te vergezellen. Samen stonden we wat stuntelig te wezen op de yogamat en achteraf werd er behoorlijk wat afgelachen met onze stramme spieren en buikjes die in de weg zaten. Toen wist ik nog niet dat ik zelf dankzij yoga zo zou groeien en gezonder worden, dat ik later met heel veel passie en plezier deze inzichten zelf zou delen aan mijn yogastudenten.

Ongeveer gelijktijdig met de ontdekking van yoga volgde ik een mindfulness training. Zoals zovelen was ik dringend op zoek naar manieren om meer rust in mijn leven te vinden. Een veeleisende job waarvoor ik veel moest reizen, verbouwingen, de ziekte en dood van mijn vader, alles kwam samen en ik was goed op weg om in een burn-out te belanden. De meditaties en de yogasessies deden me pauzeren, stil worden en tijd maken om te voelen. Wat ik toen voelde was ontzettend veel pijn in mijn lichaam.

Stilaan kwam ik erachter dat mijn hersenen in de cockpit zaten en mijn lichaam aanstuurde dat slaafs moest luisteren naar de wet van het brein. Ik voelde me vaak als een stel hersenen waar ook nog pootjes onderstonden om me te verplaatsen van A naar B. Ik gebruikte mijn lichaam wel, maar zag het eerder als een stuk gereedschap dat mijn hersenen diende. Vaak willen we meer uren kloppen, sneller werken, een druk sociaal leven hebben, minder tijd besteden aan slapen en telkens is er dat lichaam dat ons dwarszit en signalen stuurt dat het rust nodig heeft, of net beweging.

In de aanloop naar burn-out zien we dikwijls dat die signalen gewoon genegeerd worden. Onze hand tast naar de aan-uit knop, en zet resoluut de knop van lichaamsbewustzijn op ‘uit’. Dit is wellicht voor veel mensen herkenbaar. Perfectionisme kan er ook toe leiden dat we een ‘innerlijke criticus’ ontwikkelen die zijn nietsontziende wil oplegt. Tot het lichaam er op een goede dag genoeg van heeft en de gehele fabriek uitschakelt, een complete shut-down afdwingt.

Terwijl geest en lichaam eigenlijk intrinsiek verweven zijn met elkaar is er toch is er vaak een dichotomie of splitsing als het over onze ‘bodymind’ gaat. In onze westerse traditie heerst er duidelijk een dualistische kijk op lichaam en geest, onder andere geïnspireerd op het lichaam als zondig vanuit de christelijke traditie.

Filosofen als Plato, Aristoteles en Descartes – die onze manier van denken en kijken mee hebben gekneed – maken ook een duidelijk onderscheid tussen geest en lichaam, waarbij ze grofweg stellen dat ons lichaam niet kan denken en dat onze geest niet als materie bestaat.

In oudere Oosterse filosofieën is er geen apart concept van ‘lichaam’ en ‘geest’, wordt de ‘bodymind’ als één geheel bekeken. Bregje Hofstede schrijft hier heel mooi over in haar boek over de herontdekking van het lichaam. Ze komt tot de schrijnende constatatie dat haar pasgeboren neefje als mens nog één was, thuis in zichzelf en dat het absurd is om over hem te denken in termen van lichaam en geest.

Jammer genoeg, voelen we ons als mens minder één naarmate we opgroeien en zien we die scheiding tussen lichaam en geest zich vaker voltrekken. De samenleving heeft meer dan ooit belang bij de ‘emancipatie’ van ons lichaam, om ons lichaam weer de plaats te geven die het verdient, in perfecte samenwerking en harmonie met onze geest, waarbij ze elks als raadgever voor de andere kunnen dienen. Emoties, observeren, handelen, zelfs denken staan nooit los van het lichaam.

Hoe kan yoga helpen bij burn-out?

Lichaamsbewustzijn en mildheid

In yoga staat lichaamsbewustzijn en het cultiveren van mildheid centraal. De yogahoudingen worden niet mindless, op automatische piloot uitgevoerd, maar we gaan evenveel ‘voelen’ als ‘doen’. In elke yogapose, is er telkens een prachtige gelegenheid om met volle en zachte aandacht naar de beweging en het voelen in je lichaam te gaan. We gaan meer voelen in plaats van denken over hoe de pose er moet uitzien.

Bovendien is elk lichaam anders en zal niet iedereen de yogahoudingen op dezelfde manier kunnen uitvoeren. Een goede yogadocent werkt actief met variaties. “Probeer het zo, kan dit niet, doe het dan zo, als alternatief kan je het ook op die manier doen”. Op die manier stap je af van de ‘one-size-fits-all yoga’ en kan de docent ervoor zorgen dat elke yogi in de voor zijn of haar lichaam best mogelijke houding komt. Zo kan in je in elke yogapose leren voelen in je lichaam.

Introspectie is een essentieel deel: naar binnen kijken en voelen, zonder te oordelen over wat je tegenkomt, maar eerder een zachtheid aan de dag te leggen ten opzichte van wat je voelt. En dat kan behoorlijk lastig zijn in het begin… Maar door geduldig en bewust te leren voelen en mild te zijn voor wat je aantreft – volgens mij de eerste essentiële stap – leer je je lichaam en jezelf ook beter kennen, wat de tweede stap is in preventie en herstel van burn-out.

Jezelf beter leren kennen: denkpatronen en doepatronen

Wat in mindfulness wordt omschreven als aanwezig zijn met bewuste niet-oordelende en liefdevolle aandacht in het moment, kunnen we ook in yoga vinden. We zijn helemaal aanwezig in ons eigen lichaam, zonder te oordelen, voelend en met open aandacht voor wat zich aandient. Door telkens terug te keren naar je lichaam, en de poses met aandacht uit te voeren, merk je gaandeweg ook bepaalde patronen op.

Patronen van steeds beter je best te doen om de houdingen ‘perfect’ uit te voeren, oordelend als dat niet meteen lukt. Ik vind het helemaal geweldig wanneer mijn yogadocent na een uitdagende pose ons uitnodigt om eens te gaan kijken naar welke gedachten er allemaal opkomen, en ons uitnodigt om deze niet weg te duwen, maar telkens met zachte aandacht opnieuw naar je ademhaling en je lichaam te komen. Dan pas merk je hoe gewend we het zijn om onszelf te veroordelen en telkens te streven naar meer en beter.

Het krachtige aan yoga is dat je deze attitude niet enkel op je mat uitoefent, maar dat je die meeneemt in je dagelijkse leven. Tenslotte spenderen we meer tijd naast onze mat dan op de yoga mat. Op die manier kunnen we gezondere attitudes ten opzichte van onszelf ontwikkelen op de yogamat, die je kan meenemen in het dagelijkse leven.

Grenzen aanvoelen en de moed hebben ze te stellen

De derde stap in preventie en herstel van burn-out sluit dan ook nauw aan bij de twee voorgaande punten: grenzen aanvoelen en ze ook daadwerkelijk stellen. Zowel in yoga als in het dagelijkse leven kunnen we experimenteren met deze grenzen, het is immers een vage lijn.

Net zoals je in yoga-houdingen je grenzen opzoekt, doe je dit in het dagelijkse leven ook. Je maakt je lichaam niet sterker wanneer je steeds binnen je comfortzone blijft en ook niet wanneer je roofbouw pleegt door steeds over je grenzen te gaan. Zo kan je kan een burn-out krijgen wanneer je steeds over je grenzen gaat, maar anderzijds kan burn-out ook ontstaan wanneer je steeds angstvallig binnen je comfortzone blijft.

Door yoga uit te voeren als meditatie in beweging, neem je bewust de tijd, zonder te oordelen, met mildheid en in volle acceptatie van hoe jouw lichaam op dit moment werkt. Strevend naar de perfecte eindhouding, kan je dan weleens compleet over je eigen grenzen gaan. Daarom dat de eerste twee stappen zo cruciaal zijn in dit proces: voelen hoe je lichaam vandaag aanvoelt, herkennen wanneer bepaalde patronen zich opdringen, voelen waar je grens ligt en vervolgens de moed en zelfliefde aan de dag leggen om die grens te respecteren.

Zoals we eerder zagen negeren we in de aanloop naar burn-out vaak onze waarschuwingssignalen, omdat het nu even niet past om gas terug te nemen. Daardoor gaan we keer op keer over onze grenzen. Leren stoppen, voelen en dan beslissen om eventueel wat rust in te bouwen is een veel duurzamere strategie.

Mijn oma zei vaak “Réculer pour mieux sauter,” inhouden om beter te kunnen springen. Door yoga bewust te beoefenen kan je leren dat soms nee zeggen ook ja zeggen is tegen jezelf. Je zegt ja tegen je veerkracht door je lichaam en geest de tijd te gunnen om te herstellen na een drukke en stressvolle periode.

Welke Yoga past bij mij?

Er zijn zoveel verschillende yogastijlen, zoveel verschillende docenten die elk hun eigen accent leggen, dat het vaak moeilijk is om door het bos de bomen te zien. Ik zeg zelf tegen mijn studenten die voor de eerste keer naar de yogales komen: probeer verschillende yogalessen en/of docenten uit, zoek een stijl en docent die bij jou past, probeer dingen uit, lees erover, praat erover en kies dan een vorm die gezond is voor jou.

Sommige yogastijlen zijn ook meer gericht op lichaamsbewustzijn en introspectie dan andere. Vaak zie je dat de bezige bijtjes onder ons, de mensen die door het leven razen van hot naar her, ook kiezen voor een ‘dynamische vorm’ van yoga, terwijl zij net meer baat zouden hebben bij ook af en toe een rustigere yogastijl zoals bijvoorbeeld yin of restorative yoga om de balans tussen druk zijn en rust nemen te herstellen.

Boekentip van Denia: “De herontdekking van het lichaam” van Bregje Hofstede